اولتراسوند و ترمیم بافت های آسیب دیده در فیزیوتراپی

با پیشرفت علم و تکنولوژی در عرصه صنعت، دامنه استفاده از این علوم در زمینه پزشکی نیز به صورت روزافزون افزایش یافته است. تا جاییکه برای درمان برخی از بیماری­های از علومی مانند فیزیک در روند درمان استفاده می­شود. اولتراسوند درمانی به عنوان یکی از روش­های درمانی که در آن از علم فیزیک و دستگاه­های پیشرفته استفاده می­شود. از سال ۱۹۴۰ میلادی در زمینه فیزیوتراپی مورد استفاده قرار گرفت و با توجه به نتایج مطلوبی که حاصل شد، به مرور استفاده از این روش درمانی در درمان بیماری­های بیشتری مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.

اولتراسوند درمانی، معمولا در فیزیوتراپی استفاده فراوانی دارد و به وسیله آن به بافت­های نرم بدن، شامل عضلات، تاندون­ها، مفاصل و رباط­ها (لیگامان­ها) به صورت عمقی گرمادهی می­شود. همچنین باعث بهبود و تسریع در روند درمانی بافت­های مورد نظر می­گردد. باید توجه داشت که اولتراسوند درمانی در فیزیوتراپی با اولتراسوند مورد استفاده در سونوگرافی متفاوت است. همانطور که از نام اولتراسوند درمانی در فیزیوتراپی برمی­آید، این روش نقش درمانی برای بیمار داشته درحالیکه اولتراسوند سونوگرافی برای تشخیص بیماری و دیدن داخل بدن بیمار مورد استفاده قرار می­گیرد.

مکانیزم کلی عملکرد اولتراسوند

امواج اولتراسوند یا همان امواج مافوق صوت، که توسط ارتعاشات مکانیکی فلزات موجود در دستگاه اولتراسوند به تولید می­شوند دارای فرکانس­هایی بین ۵۰۰٫۰۰۰ تا ۵٫۰۰۰٫۰۰۰ هرتز هستند. باید بدانید این فرکانس­ها بسیار بالاتر از قدرت شنوایی انسان هستند. این امواج توسط سر دستگاه (یا پروب) به پوست تابیده شده و از این طریق به محل آسیب دیده انتقال می­یابد. قبل از تابش امواج به محل آسیب دیده بدن بیمار، مقداری از ژل واسط را به پوست محل مورد نظر می­زنند تا اتلاف انرژی ناشی از برخورد امواج با مولکول­های هوا به حداقل برسد. همچنین این عمل باعث میشود حداکثر تماس بین سر دستگاه و پوست فرد برقرار شود.

استفاده از اولتراسوند درمانی در فیزیوتراپی، یا به اختصار اولتراسوندتراپی، دارای دو مکانیزم عملکردی است: مکانیزم حرارتی و مکانیکی.

در مکانیزم حرارتی، از الگوی پیوسته برای نفوذ امواج صوتی تولید شده در عمق بافت­ها استفاده می­شود و با افزایش لرزش میکروسکوپی در آن­ها، دما را در بافت­های مورد نظر بالا می­برد. این عمل باعث افزایش شدت جریان خون در آن­ ناحیه از بدن و نیز افزایش سرعت فعالیت­های متابولیسمی ناحیه می­شود.

در مکانیزم مکانیکی، از الگوی پالسی امواج صوتی برای نفوذ عمیق­تر به بافت­های بدن استفاده می­شود که با تولید حباب­های کوچکی در بافت­های نرم ناحیه تحت درمان، باعث ایجاد انقباض و انبساط در بافت شده و از این طریق تورم و التهاب بافت کاهش یافته و درد در آن ناحیه از بین می­رود.

استفاده از اولتراسوندتراپی در بدن بیماران، به طور کلی باعث:

• افزایش میزان انتشار یونی بر روی دیواره غشای سلولی
• افزایش حرارت بافت­های آسیب دیده
• افزایش گردش خون در ناحیه مورد نظر
• افزایش انعطاف پذیری
• و کاهش خشکی مفاصل می­شود.

اثربخشی اولتراسوندتراپی

 تاثیر عملکرد اولتراسوند در درمان بیمار­های مختلف، متفاوت است به طوری که برای هرکدام از بیماری­ها، بدن واکنش متفاوتی به امواج تابیده شده نشان می­دهد. در جدول زیر برخی تاثیرات اولتراسوندتراپی و نحوه تاثیرگذاری آن در بدن آورده شده است

مزایای اولتراسوندتراپی

به طور کلی اولتراسوند درمانی یک روش درمانی غیرتهاجمی است که در طول مراحل درمانی، بیمار نیازی به انجام عمل جراحی و مراقبت­ها و مشکلات مربوط به آن قرار نمی­گیرد. مهمتر اینکه قابلیت انجام در مطب یا منزل را داراست. علاوه بر این، اولتراسونتراپی دارای مزایای فراوانیست که در زیر به به آن­ها اشاره می­کنیم:

• بر طرف کردن جای جوش خوردگی زخم‌ها (بافت اسکار) و رفع چسبندگی آن‌ها به بافت‌های زیرین
• کاهش التهاب، ورم و رسوبات کلسیم
• ایجاد یک حرارت عمقی متمرکز در یک ناحیه، جهت شل کردن عضلات دچار اسپاسم (بسیار عمیق‌تر از آنکه بتوان با استفاده از یک کیسه داغ آن را تحت تأثیر قرار داد یعنی تا عمق ۵ سانتی‌متری)
• افزایش قابلیت کشش بافت‌های نرم پیش از انجام حرکات کششی یا تمرینات ورزشی
• سرعت بخشیدن به سوخت و ساز و بهبود جریان خون
• کاهش تحریک ریشه‌های عصبی
• سرعت بخشیدن به روند بهبود استخوان­ها در شدت­های پایین
• افزایش میزان جذب دارو‌ از طریق پوست با استفاده از روش فونوفورزیس

از جمله آسیب­هایی که با استفاده از اولتراسوند قابل درمان هستند می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بورسیت (تورم کیسه مفصلی)
• تاندونیت (التهاب تاندون‌ها)
• کشیدگی‌ها و پارگی‌های عضلات
• شانه منجمد
• رگ به رگ شدن و صدمات وارده به رباط‌ها
• سفتی یا کنتراکچر مفصلی

عوارض احتمالی اولتراسوندتراپی

بنا به گزارش سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، اگر اولتراسوندتراپی توسط فیزیوتراپیست متخصص انجام شود و در حین استفاده از این دستگاه، پروب به طور دائم در حرکت روی بدن بیمار باشد. این نوع درمان بی­خطر بوده و عوارضی برای بیمار به همراه ندارد. لازم به ذکر است اگر سردستگاه (پروب) بیش از میزان مجاز در یک نقطه از بدن بیمار ثابت نگه داشته شود، امکان سوختن بافت­های زیرین بدن بیمار وجود دارد. البته که می­تواند برای بیمار قابل حس باشد یا نباشد و عوارض بعدی داشته باشد.

در حالت کلی نباید از اولتراسوند درمانی برای بخش­هایی از بدن، که در زیر به آن­ها اشاره شده است، استفاده شود:

• روی شکم، نواحی مختلف لگن یا قسمت پایینی پشت زنانی در دوره قاعدگی خود یا در طول مدت بارداری
• روی ضایعات، آسیب دیدگی‌های پوستی یا شکستگی‌های در حال ترمیم
• دور چشم‌ها، پستان‌ها و آلت تناسلی
• روی هر ناحیه‌ای از بدن که در آن ایمپلنت پلاستیکی وجود دارد
• نزدیک یا روی نواحی دارای تومور بدخیم